آثار تاریخی

ـ مقبره امامزاده سید سلیمان که در روستای فخرآباد در تقریبا 30 کیلومتری مشکین شهر به طرف اردبیل قرار دارد. بنای امام زاده سیدسلیمان در کنار بنای مسجدی است که از بیرون دارای نقشه مدور است. برای جلوگیری از رانش آن تا ارتفاع سه متری به وسیله دیوار های پشتیبان در برگرفته شده که در نتیجه آن نقشه بنا در قسمت پایین به صورت مربع برگرفته شده است. داخل مقبره به شکل هشت ضلعی نزدیک به دایره است و صندوق قبر در وسط آن قرار دارد. این بنا بر روی ازاره سنگی سیاه رنگی بنا شده و تمام آن با آجرهایی به صورت رگ چین بنا شده است. قطر خارجی بنا 5 متر و قطر داخلی آن 90/3 متر می باشد. از ناحیه خاوری نورگیری در دیواره بنا تعبیه شده است. برنمای بیرونی با آجرهای سیاه رنگ اسم جلاله«الله» و در بالا تاریخ 1244 ه.ق نگاشته شده است. گنبد این بنا که به صورت شبدری تند است با کاشی کاری فیروزه رنگ پوشیده شده که بر بالای آن نقش شیری به حالت خوابیده تصویر شده است. در نمای داخلی در هر ضلع تاقچه ای با طاقی جناغی تعبیه شده و در حاشیه زیر گنبد کتیبه ای بر روی گچ به تاریخ 1282ه.ق نوشته شده که حاکی از گچ کاری بقعه است. نمای داخلی تماما از گچ پوشیده و بر روی آن نقوش اسلیمی نقاشی شده است.

   ـ حمام عدل: این حمام در مرکز خیاو و در خیابان جنت ‌سرا در زمینی به مساحت 600 متر مربع واقع شده است. این حمام در اواخر دوره قاجاریه ساخته شده و از سبک معماری بسیار جالبی برخوردار می ‌باشد. بنای ساختمان از کف خیابان چند متر پائین تر می باشد و به همین علت ورودی حمام از طریق چند پله به رختکن منتهی می ‌شود. رختکن فضایی است مربعی شکل که بر روی چهار پایه استوار بوده و چهار طاق گنبدی شکل آن را پوشش داده است. از ویژگی ‌های جالب توجه این محوطه وجود چهار گنبد کوچک تر در چهار گوشه رختکن است که بدین ترتیب گنبد اصلی و پایه‌ های آن در داخل محوطه رختکن واقع شده و طرفین آن ها باز می‌ باشد. حوض زیبائی نیز وسط رختکن را مزین کرده است. این رختکن از طریق فضای دیگری به داخل گرم ‌خانه راه پیدا می‌ کند و پلان گرم خانه نیز شباهت کامل به پلان رختکن دارد.  در قسمت جنوب شرقی گرمخانه، خزینه حمام قرار گرفته که متاسفانه قسمتی از آن بدلیل احداث دوش ار بین رفته است. در طرف راست درب ورودی حمام، فضای باریک و بلندی واقع شده که در امتداد طول حمام به قسمت جنوب شرقی منتهی راه دارد و در طرف چپ درب ورودی نیز فضای دیگری وجود دارد که از طریق راهرو کوچکی به رختکن منتهی می‌ شود. حمام تاریخی عدل مشکین شهر، استان اردبیل در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. به عقیده کارشناسان میراث فرهنگی این حمام از معماری قابل توجه و منحصر بفردی برخوردار بوده و دارای دو سالن مجزاست که هر سالن روی چهار طاق گنبدی شکل استوار شده است. سالن رختکن و وجود چهار گنبد کوچک تر درچهار گوشه رختکن را از ویژگی های این حمام است گنبد اصلی و پایه ‌های آن در داخل محوطه رختکن واقع شده و حوض زیبایی وسط رختکن را مزین کرده است. پلان گرمخانه نیز شباهت کامل به پلان رختکن داشته، اما قسمت خزینه آن به دلیل احداث دوش از بین رفته است. هم اکنون به رغم برخی اقدامات انجام شده برای جلوگیری از تخریب این بنا بخشی از این حمام در حال تخریب بوده و بخشی دیگر نیز به محل تخلیه زباله درمانگاه مجاور حمام تبدیل شده است.

   ـ دیو قالاسی: که در 5 کیلومتری روستای کویج قرار دارد. این بنا که طی شماره ۶۳۰ به ثبت آثار ملی رسیده است به «قلعه دیو» به گویش محلی «دیو قالاسی» معروف است. این قلعه در شمال خاوری مشکین شهر ما بین روستای قوزلو و کویج و در دامنه کوه سبلان قرار دارد و از مسیر جاده انار – قوزلو می توان آن را بهتر دید. با توجه به موقعیت قلعه و اشراف کامل آن به مناطق اطراف، اهمیت فوق العاده سوق الجیشی آن زیاد بوده است. سفال های نخودی رنگ که از این قلعه به دست آمده، قدمت آن را به قبل از اسلام می رساند. قلعه با سنگ های بزرگ به ابعاد ۶۰ سانتی متر در ۲ متر و ۱۰ سانتی متر به شیوه قلعه های اوراتورها بدون ملات ساخته شده و دارای طبقات مختلف بوده که قسمت اعظم آن از بین رفته است.

 ـ پل تاریخی دوجاق: این اثر در تاریخ ۱۲ دی ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۰۴۲۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این پل روی پل قدیمی تر در سال 1317 هجری شمسی ساخته شده که تاریخ ساخت آن بر کتیبه موجود در نمای پل به چشم می‌خورد. پل دوجاق ، پلی یک دهنه با قوس شاخ بزی تند است که با مصالح آجری و نمای سنگی ساخته شده است. این پل دارای تزئینات آجری زیبایی به صورت رومی و ضربی است که علاوه بر حالت تزئین، نقش سازه‌ای را نیز ایفا می‌کند. به دلیل تغییر مسیر  راه اصلی مشکین شهر به اردبیل این پل از رونق افتاده و به ندرت تردد وسایل نقلیه را تأمین می‌کند و فقط دامداران و کشاورزان از این پل عبور می‌کنند. این پل در روستای گندشمین و در مسیر مشکین به اردبیل قرار دارد.

   ـ دخمه ها یا غارهای بنه لر: این دخمه ها در 26 کیلومتری جنوب شرقی مشکین شهر و دربخش مشکین شرقی واقع شده اند.  این شاهکارهای معماری و پناهگاههای دستکن بشر که با هدف داشتن سر پناهی مطمئن و ایمن ماندن در مقابل حوادث و بلایای طبیعی و غیر طبیعی بوجود آمده اند ، در 8 کیلومتری دهکده اونار و 1 کیلومتری روستایی به همین نام قرار دارند. صدها غار در دل صخره های مشرف به منطقه سرسبز و پر آب دره اونار چایی و گستره آن تا ارتفاعات منتهی به قلل ساوالان که شمارش آنها نا ممکن می باشد . غارهای بنه لر دارای ساختاری ویژه با تالارهای وسیع و اتاقکهای متصل و منفصل در دیواره ی عمودی یک طبقه و دو طبقه در قسمت شیب دار کوه بعضاً غیر قابل نفوذ قرار گرفته اند. قدمت این غارها و دخمه ها مربوط به دوران مادها و هخامنشیان است ولی با توجه به ساختار منطقه بنه لر این احتمال می رود که قبل از این دوره ها نیز برای سکونت و دفن مرده ها از این غارها و دخمه ها استفاده می شده است. دسترسی به این منطقه ار جاده لاهرود به شابیل و روستای اونار میسر می باشد.

   علاوه بر مطالب یاد شده: آثار بیشمار روستای تاریخی اونار، آثار تاریخی شهر لاهرود، قلعه های تاریخی روستای کوجنق (آغ قالا و قارا قالا) ،  محوطه باستانی ایلانلی داغ مابین روستای قره باغلار و کوجنق ، محوطه باستانی شیخ مدی در کنار قره سو و نزدیک قلعه قهقهه ، محوطه باستانی ـ تاریخی ملالو در روستای مرادلو ، محوطه باستانی قاینارجا روستای مازافا  ، محوطه اوغوز یاتان وارساق در قره درویش ، محوطه باستانی کول انبار در روستای زیرزمین ، محوطه باستانی گبگلو در نزدیکی تازه کند و مازافا ، محوطه تاریخی خارابا مشیران ، محوطه خرابه باستانی آبادی امارات ، غارهای تاریخی روستای داشکسن ، غارهای ماقبل تاریخ روستای بلوس ، غارهای تاریخی آغزا کؤهیل در روستای ساربانلار ، غارهای باستانی روستای ولزیر ، غارهای چونبر کؤهولی در روستای قیلچیقلو ، غارهای باستانی قاخورد دره سی کوجنق ، غارهای باستانی امام کؤهولی روستای شیخ لو ، سنگهای تاریخی قبرستان روستای قره باغلار ، قلعه لمبر (نادرشاه قلعه سی) ، قلعه سس ورن آق درق ، قلعه اوغلان و قیر قالاسی گیله درق ، بقایای کاروانسرای رضی ، بقایای کاروانسرای نقدی علیا ، بقایای کاروانسرای قره قیه ، بقایای کاروانسرای دوه چی علیا  و ... از جمله دیگر آثار تاریخی شهرستان می باشند.

امامزاده سید سلیمان (ع) فخر آباد	حمام تاریخی عدل

پل تاریخی دوجاق	دخمه ها و غارهای بنه لر